In het vijfde en laatste ADKS-resultatenrapport onderzoeken wij de opvattingen over de democratische rechtsstaat van jongeren in de vijfde en zesde klas van de middelbare school. Het huidige rapport wijkt af van de vier eerdere rapporten, en dat is niet zonder reden. Onze panelleerlingen op het vmbo hebben de middelbare school na het vierde jaar verlaten, waardoor dit rapport zich voornamelijk richt op havoleerlingen (tot en met jaar 5) en vwo-leerlingen (tot en met jaar 6). Om zes jaar aan dataverzameling af te sluiten, brengen we in dit rapport de volledige ontwikkeling van alle leerlingen van jaar 1 tot en met jaar 6 in kaart.

Nu het project zijn eindfase bereikt, is het tijd om de balans op te maken. Drie overkoepelende conclusies vatten de belangrijkste resultaten van het onderzoek samen. Ten eerste zien we dat leerlingen gedurende de gehele middelbareschooltijd een sterke hechting aan de representatieve democratie vertonen. Deze steun voor de vertegenwoordigende democratie als bestuursvorm wordt tevens sterker naarmate leerlingen ouder worden. Tegelijkertijd laten de resultaten zien dat leerlingen bestuur door één sterke leider en begrenzingen van het huidige stemrecht in toenemende mate afwijzen, terwijl ze ruime steun betuigen aan de vrijheid van meningsuiting.

Dit betekent echter niet dat alle jongeren zich in gelijke mate betrokken voelen bij de politiek. Onze tweede overkoepelende conclusie luidt daarom ook dat er op het gebied van politieke betrokkenheid aanzienlijke verschillen bestaan tussen groepen leerlingen op basis van opleidingsniveau. Zo voelen leerlingen op het vmbo zich consistent minder gehoord door de politiek, hebben zij aanhoudend minder vertrouwen in ambtsdragers en zijn zij minder geneigd in de toekomst te gaan stemmen dan havo- en vwo-leerlingen. Doordat deze ongelijkheden al in de brugklas zichtbaar zijn en gedurende de jaren nauwelijks afnemen, suggereren de bevindingen dat scholen slechts een beperkte rol spelen in het verkleinen van deze verschillen. Dit impliceert dat we ons zullen moeten wenden tot het proces van politieke socialisatie dat zich buiten het klaslokaal voltrekt als we vergelijkbare verschillen op basis van opleidingsniveau onder volwassenen beter willen begrijpen.

Waar ongelijkheden tussen groepen leerlingen constant blijven, doen de opvattingen dit zelf zeker niet. Ten derde laten onze resultaten zien dat jongeren op de middelbare school steeds meer politiek volwassen worden. Bij de meeste opvattingen is er over de gehele linie sprake van een duidelijke leercurve. Leerlingen worden er gaandeweg steeds beter in om hun houdingen af te stemmen op politieke ontwikkelingen en hebben op latere leeftijd sterker het idee dat ze de politiek begrijpen. Daarnaast kunnen zij steeds beter voor zichzelf bepalen welke democratische waarden zij het belangrijkst vinden.

Het volledige rapport is gratis te downloaden en vindt u hier.

Tot slot willen wij graag alle deelnemende leerlingen en scholen, evenals alle betrokken onderzoekers, studentassistenten en samenwerkingspartners bedanken voor het mogelijk maken van dit onderzoeksproject.

In dit vierde resultatenrapport onderzoeken wij de opvattingen over de democratische rechtsstaat van jongeren in de vierde klas van de middelbare school. Een belangrijk jaar, omdat dit het laatste jaar is dat we alle opleidingstypes kunnen vergelijken: na dit schooljaar zijn de 4-vmbo’ers namelijk van de middelbare school af. Het is ook een interessant jaar, omdat we kunnen gaan zien of sommige trends die wij waarnamen in het derde jaar doorzetten, of eerder een gevolg zijn van de Tweede Kamerverkiezingen en de COVID-19-pandemie in het derde jaar.

We trekken twee overkoepelende conclusies. Ten eerste zien wij dat leerlingen in de vierde klas gehecht zijn aan de democratie. Zij vinden het net zo belangrijk om in een democratie te leven als in jaar 3. De vertegenwoordigende democratie is nog altijd de populairste bestuursvorm. Ook lijkt het jongeren leuker om in de politiek te werken, hoewel het politiek zelfvertrouwen constant blijft. Daarnaast praten jongeren meer over politiek en samenleving met ouders, leerkrachten en vrienden dan vorige jaren. Alleen het eerder gestegen voornemen om later te gaan stemmen daalde terug tot het niveau van jaar 2. Tegelijk blijft het vertrouwen in ambtsdragers lager dan in jaar 1 en 2. Het vertrouwen in politici daalt zelfs verder. Het vertrouwen van jongeren dat politici luisteren naar mensen zoals zij en hun ouders is wat gestegen, maar nog steeds veel lager dan in de eerste twee jaren. Tot slot zien we dat jongeren in jaar 4 nog wat meer de nadruk zijn gaan leven op het individu dan op de gemeenschap: meer privacy boven veiligheid, meer vrijheid van meningsuiting boven anderen niet kwetsen, of meer je eigen zin krijgen boven je aan de wet houden. Deze trend moet begrepen worden tegen de achtergrond dat jongeren veelal geen uitgesproken posities innemen.

De tweede overkoepelende conclusie betreft de aanhoudende verschillen tussen groepen. De grote verschillen tussen opleidingstypes (vwo, havo en vmbo), die al sinds het begin van de middelbare school aanwezig zijn, blijven het belang­rijkste groepsverschil. Vwo-leerlingen zijn het meest gehecht aan de democratie, hebben het meeste politiek vertrouwen en zelfvertrouwen, hebben de grootste neiging te gaan stemmen, en hebben de meeste politieke ambitie. Jongeren op het vmbo scoren op al deze kenmerken in vergelijking een stuk lager. Deze verschillen bestaan al aan de start van de middelbare school, en kunnen niet goed toegewezen worden aan de school. Ze kunnen voor een deel in stand gehouden worden door het vriendennetwerk van jongeren: het grootste deel van de beste vrienden komt uit dezelfde klas. Ook geven jongeren aan grotendeels dezelfde mening te hebben over politiek en maatschappij als hun vrienden.

Het volledige rapport is gratis te downloaden en vindt u hier.

Na een bewogen jaar met Tweede Kamerverkiezingen en de Covid-19 pandemie is het tijd om de balans op te maken. Hoe denken scholieren in het voortgezet onderwijs nu over politiek en democratie? In deze derde rapportage van het ADKS onderzoek volgen we de ontwikkeling van de opvattingen van jongeren in de eerste drie leerjaren van het voortgezet onderwijs.

Vergeleken met eerdere jaren is het beeld in het derde jaar positiever. Derdeklassers hechten zich sterker aan de vertegenwoordigende democratie, zowel in opvattingen als in gedragsintenties. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het grotere belang dat zij hechten aan het leven in een democratie, een hogere stemintentie, en meer politieke kennis, interesse en vertrouwen in het eigen (politieke) kunnen.

Dat betekent niet dat jongeren blind vertrouwen hebben in de politiek. Zo neemt het vertrouwen in (politieke) ambtsdragers verder af, en daalt ook het vertrouwen dat politici luisteren naar mensen zoals zij en hun ouders. Dat is echter niet per se slecht: een gezonde democratie is er bij gebaat als burgers zich hechten aan de democratie, en tegelijkertijd een kritische houding hebben jegens de politieke vertegenwoordigers.

Verder zijn jongeren zich in het derde jaar bewuster van hun eigen positie en eigen belang. Hoewel zij nadrukkelijk blijven kiezen voor de gemeenschap, leggen zij vergeleken met eerdere jaren wat meer nadruk op het individu. Dit is het meest zichtbaar in de discussie rond vrijheid van meningsuiting tegenover het kwetsen van anderen.

Opvallend is verder dat de grote verschillen op basis van opleidingstype, die wij ook al aan het begin van de middelbare school zagen, hardnekkig blijken. Net als in eerdere jaren, vinden vwo’ers het leven in een democratie veel vaker belangrijk dan leerlingen op het vmbo, zijn zij vaker voornemens te gaan stemmen en hebben zij meer politieke kennis. Hoewel de verschillen tussen de opleidingstypes dus groot blijven, is het belangrijk om in het achterhoofd te houden dat deze opvattingen over de hele linie wel stijgen.

Het volledige rapport vindt u hier.

Bij dringende zaken kunt u contact opnemen met Tom van der Meer

Hoe denken leerlingen in het eerste jaar van het voortgezet onderwijs over democratie en politiek? Wie moet er volgens hen beslissen? Wat zien zij als goed burgerschap? En zullen ze gaan stemmen?

Deze vragen komen uitgebreid aan bod in onze eerste rapportage van het ADKS onderzoek. Het rapport over de steun voor democratische kernwaarden onder eerstejaars middelbare scholieren is op vrijdag 25 oktober 2019 gepubliceerd.

Wij trappen deze publicatie af met een artikel in het NRC.

De volledige publicatie is gratis te downloaden en vindt u hier.